SADETTİN TÜRÜT VE RİZE TARİHİNE IŞIK TUTAN HATIRALAR

Rize'de ta­ri­hin iz­le­ri­ni arar­ken Saygı Değer bü­yü­ğüm Hasan Tun­cer Türüt'ün hep des­te­ği­ni gör­düm.
Ba­ba­sın­dan ken­di­si­ne kalan ar­şi­vi­ni, ken­di­si­nin uzun yıl­la­ra da­ya­nan tec­rü­be­le­ri­ni, yü­re­ği­ni, hey­bet­li bi­na­la­ra inat ta­ri­hi gi­ze­min­den gü­zel­li­ğin­den zerre taviz ver­me­yen evi­nin ka­pı­la­rı­nı bize aç­mış­tır.
Hasan Tun­cer Türüt ağa­be­yim­le eski def­ter­le­ri açı­yor, ha­tı­ra­la­rı, Rize'nin yakın ta­ri­hin­de ya­şa­nan bir­çok ge­liş­me­nin ta­nı­ğı olan ve bir dö­nem­de Rize'ye gelen ül­ke­mi­zin renk­li si­ya­set­çi­le­ri­ni ağır­la­yan Rize'de ilk bando ve fut­bol ta­kım­la­rı­nı kuran ilk si­ne­ma­yı ge­ti­ren ba­ba­sı Sa­det­tin Türüt'ü ko­nu­şu­yo­ruz.
EVİNİ RİZE İDADİSİ HİZMETİNE VERDİ
*Ba­ba­nı­zı bize an­la­tır­mı­sı­nız?
1900 yı­lın­da Rize Mer­kez Çarşı Ma­hal­le­si'nde doğdu.
Hasan Sabri Efen­di'nin oğ­lu­dur.
Bir erkek, üç kız kar­de­şi var­dır.
İlk mek­te­bi Rüş­ti­ye­yi ve ida­di­yi Rize'de okudu.
Eği­tim gör­dü­ğü yıl­lar­da Rize İda­di­si yer so­ru­nu ya­şı­yor­du.
Bir süre bu okul Tü­rü­di­za­de Hasan Sabri Efen­di'nin evin­de eği­tim verdi.
As­ker­li­ği ül­ke­mi­zin iş­ga­li dö­ne­mi­ne rast­la­mak­ta­dır.
As­ker­li­ği Rize de yap­mış­tır.
KU­RU­LUŞ­TAN KUR­TU­LU­ŞA
*Kur­tu­luş sa­va­şı­na ka­tı­lı­yor.
Ve sa­va­şın hemen ar­dın­dan Rize'de fut­bol ta­kı­mı ku­ru­yor.
Evet. Gö­nül­lü ola­rak kur­tu­luş sa­va­şı­na ka­tıl­mış­tır.
Bin­ba­şı Kal­ka­van­za­de Kah­ra­man Bey'in ya­nın­da yer aldı.
İstik­lal ma­dal­ya­sı sa­hi­bi­dir.
Rize idman Yurdu'nun ku­ru­lu­şun­da büyük kat­kı­la­rı oldu.
Ay­rı­ca Rize'nin ve Rize İdman Yurdu fut­bol ta­kı­mı­nın ilk fut­bol­cu­la­rın­dan­dır. Ku­ru­lu­şu­nu yap­tı­ğı Rize İdman Yurdu ta­kı­mı­nın for­ma­la­rı­nı evde yı­ka­tır­dı.
Rize de ilk bando ta­kı­mı­nın ku­ru­lu­şu­nu ger­çek­leş­tir­di.
Ağa­be­yi­si Sey­fet­tin Bey ile bir­lik­te Kars'ta ma­ğa­za açtı.
1933 yı­lı­na kadar orada kaldı.
Top­çu­oğ­lu Mus­ta­fa Bey ile bir­lik­te mü­te­ah­hit­li­ğe baş­la­dı.
Mus­ta­fa Bey'in ve­fa­tı ile bir­lik­te (1944) Mus­ta­fa Ku­ve­loğ­lu ile ortak ça­lış­ma­ya devam etti.
O zaman ki adı doğu yol­la­rı, şimdi ki adıy­la Tür­ki­ye kara yol­la­rı üze­rin­de ça­lış­ma­lar yaptı.
Ya­pı­mı ger­çek­leş­ti­ri­len Of, Es­ki­pa­zar, İyi­de­re, Ça­ye­li, Ar­de­şen ve Pazar'da çelik konst­rük­si­yon grup köp­rü­le­ri yaptı.
Bu işler o zaman ki im­kan­la­ra görev dev iş­ler­di.
Er­zu­rum Grup İnşa­atı, İstan­bul Üni­ver­si­te­si, Trab­zon Li­se­si ya­pı­mın­da mü­te­ah­hit ola­rak görev yaptı.
1944 yı­lın­da CHP Rize İl Baş­kan­lı­ğı ve Rize Hal­ke­vi Baş­kan­lı­ğı gö­re­vi­ne ge­ti­ril­di. 1950 yı­lı­na kadar bu gö­rev­de kaldı.

ÖNEMLİ MUSAFİRLER
İsmet Paşa sizin evi­ni­ze mi­sa­fir olu­yor.
Türk si­ya­se­ti­nin renk­li isim­le­ri başta İsmet İnönü, Kasım Gülek olmak üzere Rize zi­ya­ret­le­rin­de bizim evi­miz­de mi­sa­fir olur­lar­dı.
Ba­bam­la özel dost­luk­la­rı vardı. Trab­zon'da 'yü­rü­yen tarih' ola­rak ad­lan­dı­rı­lan Şev­ket Çulha Trab­zon İdman Ocağı ile Rize'ye ge­lin­ce hasta ol­du­ğu bir ay süre ile bizim evi­miz­de mi­sa­fir oldu.
1946 yı­lın­da ilk sesli si­ne­ma­yı Rize'ye ge­tir­di.
DP ik­ti­da­ra ge­lin­ce dev­let iha­le­le­ri­ne gir­me­di.
Özel işler yaptı.
15 Ara­lık 1968 de vefat etti.
İki kızı ve iki oğlu var­dır.
ON­LA­RIN ÖNCELİĞİ RİZE'NİN MEN­FA­ATIY­DI
*Ba­ba­nı­zın ül­ke­miz­de ili­miz­de söz sa­hi­bi olan dost­la­rı vardı.
Bun­lar­dan biri olan Rize Be­le­di­ye­si Eski Baş­ka­nı Ekrem Orhon ile il­gi­li ba­ba­nı­zın ve sizin ha­tı­ra­la­rı­nız­dan biraz söz eder­mi­si­niz?
Ekrem Amca'nın baba eviy­le evi­miz kar­şı­lık­lıy­dı.
Ekrem Orhon mezun olup Ame­ri­kan'dan gel­di­ğin­de ba­ba­mın ya­nın­da mü­hen­dis­li­ğe baş­la­dı.
Bende Ekrem Amca için ha­zır­lan­mış al­tın­da Şan­ti­ye Şefi Sa­det­tin Türüt yazan ba­ba­mın im­za­sı­nın ta­şı­yan maaş bord­ro­su var­dır.
Rize'de İstik­lal Okulu'nun bi­na­sını Ekrem Amca yaptı.
1963 yı­lın­da Rize be­le­di­ye baş­kan­lı­ğı­na aday oldu ve ka­zan­dı.
Ben on beş ya­şın­day­dım.
Aday­lık ni­ye­ti­ni ilk ba­bam­la pay­laş­mış­tı.
O yıl ba­ba­mın ba­ca­ğı ke­sil­miş­ti.
Dü­zen­le­di­ği bütün mi­ting­le­re top­lan­tı­la­ra babam te­ker­lek­li san­dal­ye ile ka­tıl­dı.
Onu ben ge­ti­rir­dim.
Rize'ye gelip bizim evin alt ta­ra­fın­da İsla­mo­ğul­la­rı'nın evi­nin üçün­cü ka­tın­da yer­leş­ti­ler.
Uzun yıl­lar bu­ra­da otur­du­lar.
Mesai bi­ti­min­de Ekrem Amca da­ire­den çıkar bizim eve ba­ba­mın ya­nı­na ge­lir­di.
Bazen bu soh­be­te Rahmi Arer ve başka ar­ka­daş­la­rı da dahil olur­du.
Ön­ce­lik­le­ri hep Rize'nin men­fa­atiy­di.
Bir son­ra­ki se­çim­ler­de de­ği­şik par­ti­den se­çi­me gir­di­ği için ba­ba­ma "ne ya­pa­ca­ğız diye sor­du­lar.
Babam "Rize'yi kur­ta­ra­cak olan Ekrem Orhon'dur.
Benim başka par­ti­ye oy ve­re­mem. Ama siz ona hep des­tek olun" dedi.
Bizim evde her­kes Ekrem Am­ca­ya oy verdi, des­tek verdi.
HASAN TUN­CER TÜRÜT KİMDİR?
Hasan Tun­cer Türüt, 22 Ekim 1948 ta­ri­hin­de Rize'de doğdu.
Rize İstik­lal il­ko­ku­lu­nun ar­dın­dan, orta öğ­re­ni­mi­ne Rize Li­se­si'nde baş­la­dı.v Rize'de ti­ca­ret li­se­si açı­lın­ca bu okula geçti. Sağ­lık so­run­la­rı ya­şa­yan ba­ba­sı­nın iş­le­ri­nin ba­şı­na geçti. 1966 yı­lın­da CHP Rize Mer­kez Genç­lik Kol­la­rı baş­kan­lı­ğı gö­re­viy­le aktif si­ya­se­te adım attı. 1967 yı­lın­da CHP Rize İl Genç­lik Kol­la­rı baş­kan­lı­ğı gö­re­vi­ne ge­ti­ril­di. 1969 yı­lın­da as­ke­re gitti. As­ker­lik son­ra­sı Murat Kum­ba­sar'ın İl Baş­kan­lı­ğı'ndaki CHP Rize İl Yö­ne­tim Ku­ru­lu'nda si­ya­si ça­lış­ma­la­rı­nı sür­dür­dü. İl sek­re­ter­li­ği yaptı. Bir yanda da mü­te­ah­hit­lik ya­pı­yor­du. 1977 se­çim­le­rin­de Murat Kum­ba­sar'ın aday ol­ma­sı so­nu­cu İl Baş­kan­lı­ğı'na se­çi­len Batur Mor­gül'un dö­ne­min­de İl Baş­kan Yar­dım­cı­lı­ğı ola­rak yer aldı. Bütün ön se­çim­ler­de, genel se­çim­ler­de, par­ti­si­nin teş­ki­lat­lan­ma, mitin dü­zen­le­me­le­rin­de ça­lış­ma­la­rın­da aktif ola­rak görev yaptı. 12 Eylül Dar­be­si'nden sonra 1983'te si­ya­si fa­ali­yet­ler ser­best bı­ra­kı­lın­ca, ka­pa­tı­lan CHP ta­ba­nı­nı sa­hip­len­mek için ku­ru­lan Sos­yal De­mok­ra­si Par­ti­si'nin (SODEP) Rize Ku­ru­cu İl Baş­ka­nı Ekrem Bay­rak­tar'ın Be­le­di­ye Baş­kan Adayı ol­ma­sı­nın ar­dın­dan kong­re­ye gi­dil­di. Ya­pı­lan kong­re son­ra­sı İl Baş­kan­lı­ğı­na Hasan Tun­cer Türüt ge­ti­ril­di.
Halk­çı Parti ve Sos­yal De­mok­ra­si Par­ti­si'nin 3 Kasım 1985 ta­ri­hin­de bir­leş­me­siy­le ku­ru­lan Sos­yal De­mok­rat Halk­çı Parti'nin Rize İl Ku­ru­cu Baş­kan­lı­ğı'nı üst­len­di. Ya­pı­lan İl kong­re­de ye­ni­den il baş­kan­lı­ğı­na se­çil­di. Ku­ru­lu­şu­nu ger­çek­leş­tir­di­ği DİSK'e başlı Tür­ki­ye Gıda Sa­na­yii İşçi­le­ri Sen­di­ka­sı (ÖZ GIDA İş) sen­di­ka­sı­nın Bölge baş­kan­lı­ğı ku­ru­lu­şu­nu ge­rek­ti­re­rek 1992-94 yıl­la­rı ara­sı­nı baş­kan­lı­ğı­nı yaptı. Erdal İnönü ile özel bir dost­lu­ğu vardı. Ba­ba­la­rı da dost­tu. İsmet İnönü'yü Rize zi­ya­re­tin­de ba­ba­sı evin­de ağır­la­mış­tı…
Çay­han Orhon Der­vi­şoğ­lu ile bir­lik­te ha­zır­la­dı­ğı­mız Ekrem Orhon Ar­ma­ğan Ki­ta­bı'ndaki bilgi belge des­te­ği ya­nın­da bu güzel bil­gi­ler ve do­yum­suz soh­be­ti için de­ğer­li ağa­be­yim Hasan Tun­cer Türüt'e te­şek­kür edi­yo­rum.