TÜRKİYE'DE İLK MATBAA

Os­man­lı Dev­le­ti'nde Av­ru­pa tipi mat­ba­anın gel­me­sin­den önce, ki­tap­lar "Taş Bas­ma­sı" de­ni­len bir usul­le ba­sı­lı­yor veya hat­tat­lar­ca elle ya­zı­lı­yor­du.
Çe­le­bi Meh­met Efen­di ile Paris'e giden oğlu Saîd Efen­di, orada mat­ba­ayı görüp in­ce­le­miş ve bunu mem­le­ke­te ge­tir­me­yi ka­rar­laş­tır­mış­tı.
Yurda dö­nün­ce mü­te­fer­ri­ka İbra­him Efen­di ile be­ra­ber fa­ali­ye­te geçti.
Sad­ra­za­mın ka­bu­lü ve Şey­hü­lis­la­mın da fet­va­sıy­la 31 Ocak 1729'da ilk mat­baa ku­rul­du.
İlk ba­sı­lan kitap Van­ku­lu Lü­ga­tı'dır.
İlk Türk mat­ba­ası kim ta­ra­fın­dan ne zaman ku­rul­du.
Sul­tan 2. Be­ya­zıt'ın 1492 yı­lın­da top­rak­la­rı­na kabul et­ti­ği en­gi­zis­yon­dan kaçan Ya­hu­di­ler, mat­ba­acı­lık tek­ni­ği­ni be­ra­ber­le­rin­de ge­tir­miş­ler­di.
Os­man­lı'ya ge­liş­le­rin­den hemen bir yıl sonra, David ve Sa­mu­el ibn Nah­mi­as kar­deş­ler 1493 yı­lın­da İstan­bul'da ilk ba­sı­me­vi­ni (mat­ba­ayı) kur­du­lar.
Ken­di­le­ri­ne Tev­rat ve dini ki­tap­lar basma izni ve­ril­miş­ti.
Bu se­bep­ten sa­de­ce Tev­rat, dua ve din ta­ri­hi ki­tap­la­rı ba­sıl­mış­tır.
Bu ta­rih­ten sonra çe­şit­li ke­re­ler mat­baa açma gi­ri­şi­min­de bu­lu­nan Os­man­lı'nın İslam te­ba­asın­dan ki­şi­le­re hep karşı çı­kıl­mış, Kuran'ın daha önce ol­du­ğu gibi mut­la­ka elle ya­zıl­ma­sı ge­re­ği­ni be­lir­ten bu ki­şi­ler za­ma­nın önem­li ki­şi­le­ri olan hat­tat­lar ta­ra­fın­dan kış­kır­tıl­mış ve hi­ma­ye gör­müş­ler­dir.
Os­man­lı top­rak­la­rın­da ça­lı­şan ilk mat­ba­adan 234 yıl sonra Os­man­lı'nın İslam te­ba­asın­dan olan İbra­him Mü­te­fer­ri­ka, Lale Devri ola­rak bi­li­nen dö­nem­de, 1727 yı­lın­da mat­ba­ası­nı kur­muş­tur.
Mat­ba­asın­da ba­sı­lan ilk kitap Ki­tap-ı Lü­gat-ı Van­ku­lu'dur (Van­ku­lu Söz­lü­ğü).
Mü­te­fer­ri­ka ya­şa­mı bo­yun­ca 23 cilt ha­lin­de 17 eser bas­mış­tır. Ancak ki­tap­la­rın ma­li­yet­le­ri­nin ve buna bağlı ola­rak fi­yat­la­rı­nın çok yük­sek ol­ma­sı mat­ba­acı­lı­ğın yay­gın­laş­ma­sı­nı en­gel­le­miş­tir.
Mü­te­fer­ri­ka'nın ölü­mün­den sonra mat­baa zaman zaman atıl kalsa da ça­lış­ma­ya devam et­miş­tir. Mat­ba­anın ba­şı­na 1754 yı­lın­da İbra­him ve Ahmet Efen­di­ler, 1783 yı­lın­dan sonra Bey­lik­çi Raşid Meh­met Efen­di ve Va­ka­nü­vis Vasıf Efen­di geç­miş­ler­dir.
1769 yı­lın­da Ab­dur­rah­man Efen­di, Mü­hen­dis­ha­ne Mat­ba­ası'nı kur­muş­tur. Daha sonra Üs­kü­dar Mat­ba­ası (1802) ve son­ra­sın­da Tak­vim­ha­ne-i Amire adın­da bir mat­baa daha açıl­dı (1831).
Bu sı­ra­da Mısır'da Ka­va­la­lı Meh­met Ali Paşa, Bulak Mat­ba­ası­nı kurdu (1822).
1860'tan sonra mat­ba­acı­lık­ta hızlı bir ge­liş­me gö­rül­dü, En­cü­men-i Daniş (Bilim Aka­de­mi­si), Ce­mi­yet-i İsla­mi­ye-i Os­ma­ni­ye, Ce­mi­yet-i Ted­ri­si­ye-i İsla­mi­ye gibi yayın ça­lış­ma­sı da olan ku­rum­la­rın, yeni okul­la­rın açıl­ma­sıy­la ders ki­ta­bı ge­rek­si­ni­mi­nin art­ma­sı­nın ve Ter­cü­man-ı Ahval, Tas­vir-i Efkar, Mec­mua-i Fünun gibi kendi özel ba­sı­mev­le­ri­ni kuran ga­ze­te ve der­gi­le­rin bu ge­liş­me­de be­lir­gin et­ki­si oldu. Ba­sım­cı­lı­ğın hızla ge­liş­me­ye baş­la­ma­sı, dev­let de­ne­ti­mi­ni de bir­lik­te ge­tir­di.
Ön­ce­le­ri izne bağlı ol­mak­sı­zın açı­lan özel ba­sı­mev­le­ri­nin, 1856'da çı­ka­rı­lan bir ira­dey­le, bas­tık­la­rı ki­tap­la­rı Tak­vim­ha­ne Ne­za­re­ti'ne bil­dir­me­le­ri ve ge­lir­le­ri üze­rin­den ver­gi­26 Ocak 1857 ta­rih­li ilk Mat­baa Ni­zam­na­me­siy­le ba­sı­me­vi açma Zap­ti­ye Ne­za­re­ti'nin iz­ni­ne bağ­lan­dı. Kitap ba­sı­mı da Mec­lis-i Ma­arif ‘in ön­ce­den in­ce­le­me­si ve ona­yıy­la ya­pı­la­cak­tı. 23 Ocak 1888'de çı­ka­rı­lan Mat­baa Ni­zam­na­me­si ise ba­sım­cı­lık üze­rin­de­ki san­sü­rü ko­ru­yor, ay­rı­ca ba­sı­mev­le­ri­nin de­ne­ti­me her an hazır ol­ma­sı, ka­pı­la­rın ki­lit­li ol­ma­ma­sı, bi­ti­şik bi­na­la­ra her­han­gi bir bi­çim­de açıl­ma­ma­sı gibi hü­küm­ler ge­ti­ri­yor­du. 1833 yı­lın­da ül­ke­de 54 mat­baa (15'i li­tog­ra­fi), 1948 yı­lın­da 509 mat­baa ve 1983 yı­lın­da 3537 mat­baa bu­lun­mak­tay­dı. 2007 yı­lın­da 6000 ci­va­rın­da mat­baa bu­lun­mak­ta­dır. Gü­nü­müz­de Türk mat­ba­acı­lı­ğı tek­no­lo­jik ge­liş­me­le­ri çok ya­kın­da iz­le­ye­rek Av­ru­pa'daki em­sal­le­riy­le aynı ka­li­te­de ürün­ler üre­te­bil­mek­te­dir.