ÇAYKUR'UN TARİHÇESİ

Tür­ki­ye´de çay ta­rı­mı­nın baş­lan­gı­cı 1983 yı­lın­da çı­ka­rı­lan 2929 sa­yı­lı ka­nu­na da­ya­nı­la­rak 10.10.1983 tarih ve 112 sa­yı­lı KHK ile Çay İşlet­me­le­ri Genel Mü­dür­lü­ğü (Çay-Kur) adın­da tüzel ki­şi­li­ğe sahip, fa­ali­yet­le­rin­de özerk ve ser­ma­ye­si ile sı­nır­lı bir Kamu İkti­sa­di Ku­ru­lu­şu (KİK) ol­muş­tur.(28.10.1983 tarih ve 18205 Mü­ker­rer sa­yı­lı Resmi Ga­ze­te ´de ya­yım­lan­mış­tır.) Bu kanun 233 sa­yı­lı KHK ile tadil edil­miş­tir.
Tür­ki­ye´de çay ta­rı­mı­nın baş­lan­gı­cı 1917 yı­lı­na kadar uzan­mak­ta­dır. Batum ve çev­re­sin­de in­ce­le­me­ler yap­mak üzere, böl­ge­ye ara­la­rın­da Hal­ka­lı Zi­ra­at Mek­te­bi Alisi Müdür Ve­ki­li Ali Rıza Erten´in de yer al­dı­ğı bir heyet gön­de­ril­miş­tir. Ya­pı­lan in­ce­le­me so­nu­cu ha­zır­la­nan ra­por­da, Batum ile ben­zer eko­lo­ji­ye sahip Doğu Ka­ra­de­niz Böl­ge­sin­de çay ve na­ren­ci­ye bit­ki­le­ri­nin ye­tiş­ti­ri­le­bi­le­ce­ği be­lir­til­miş­tir. 1. Dünya sa­va­şın­dan sonra böl­ge­de ya­şa­nan eko­no­mik ve sos­yal bu­na­lım­lar, iş­siz­lik do­la­yı­sıy­la mey­da­na gelen aşırı göç, bölge in­sa­nı­na gelir kay­na­ğı ve iş alan­la­rı ya­ra­tıl­ma­sı­nı zo­run­lu hale ge­tir­miş­tir. Böl­ge­de ya­şa­nan iş­siz­lik, göç ve eko­no­mik so­run­la­rın çö­zü­me ka­vuş­tu­rul­ma­sı için, 1917 yı­lın­da ha­zır­la­nan Rapor da dik­ka­te alı­na­rak, TBMM´nde 1924 yı­lın­da, Rize ili ve Borç­ka Ka­za­sın­da Fın­dık, Por­ta­kal, Man­da­li­na, Limon ve Çay ye­tiş­ti­ril­me­si­ne dair 407 Sa­yı­lı Kanun kabul edil­miş­tir. Çay ta­rı­mı bu Kanun ile yasal gü­ven­ce­ye ka­vuş­tu­rul­muş­tur. Bu Ka­nu­na göre baş­la­tı­lan çay üre­ti­mi ça­lış­ma­la­rı­nın yü­rü­tül­me­sin­de Zi­ra­at Umum Mü­fet­ti­şi Zihni Derin gö­rev­len­di­ril­miş­tir. 1924 yı­lın­dan 1937 yı­lı­na kadar ya­pı­lan ça­lış­ma­la­rın olum­lu ne­ti­ce ver­me­si ile Batum´dan 1937 yı­lın­da 20 ton,1939 yı­lın­da 30 ton çay to­hu­mu, 1940 yı­lın­da 40 ton çay to­hu­mu ithal edi­le­rek çay bah­çe­si te­si­si ça­lış­ma­la­rı­na baş­lan­mış­tır. Böl­ge­nin eko­no­mik ve sos­yal yön­den kal­kın­ma­sı, ge­liş­ti­ril­me­si ve göç ol­gu­su­nun ya­rat­tı­ğı sos­yal prob­lem­le­ri azalt­mak ama­cıy­la, çay tarım ve sa­na­yi uzun yıl­lar dev­let ta­ra­fın­dan des­tek­len­miş ve teş­vik edil­miş­tir. İlk yaş çay yap­ra­ğı ha­sa­dı ve kuru çay üre­ti­mi 1938 yı­lın­da ger­çek­leş­ti­ril­miş­tir.
1940 yı­lın­da çı­ka­rı­lan 3788 Sa­yı­lı Çay Ka­nu­nu ile ül­ke­miz çay­cı­lı­ğı gü­ven­ce al­tı­na alın­mış ve çay bah­çe­si ku­ra­cak­la­ra ruh­sat­na­me alma zo­run­lu­lu­ğu ge­ti­ril­miş­tir. Bu yasal ge­liş­me­nin ar­dın­dan çay tarım alan­la­rı gi­de­rek ge­niş­le­miş ve üre­tim mik­ta­rı hızla yük­sel­miş­tir.
İlk çay fab­ri­ka­sı, 1947 yı­lın­da, 60 ton/gün ka­pa­si­te­li, Rize Fener Ma­hal­le­sin­de, Mer­kez Çay Fab­ri­ka­sı adı al­tın­da iş­let­me­ye açıl­mış­tır. Çay tarım alan­la­rı­nın ve yaş çay yap­ra­ğı üre­ti­mi­nin art­ma­sı çay iş­le­me fab­ri­ka­la­rı­nın sa­yı­sı­nın da gi­de­rek art­ma­sı­nı zo­run­lu kıl­mış, 1973 yı­lın­da, ku­ru­lan yaş çay iş­le­me fab­ri­ka sa­yı­sı 32´ye, 1985 yı­lın­da ise 45´e ulaş­mış­tır.
1963 yı­lı­na kadar it­ha­lat ile kar­şı­la­nan iç tü­ke­tim ta­le­bi 1963 yı­lın­dan sonra yurt içi üre­tim ile kar­şı­lan­ma­ya baş­lan­mış­tır.
Tür­ki­ye´de çay ta­rı­mı ve sa­na­yi fa­ali­yet­le­ri 1938-1948 yıl­la­rı ara­sın­da Dev­let Zi­ra­at İşlet­me­le­ri Ku­ru­mun­ca, 1949-1973 yıl­la­rı ara­sın­da ise Tekel Genel Mü­dür­lü­ğü ve Tarım Ba­kan­lı­ğı iş­bir­li­ği ile sür­dü­rül­müş­tür.
4.12.1971 ta­ri­hin­de 1497 sa­yı­lı Çay Ku­ru­mu Ka­nu­nu yü­rür­lü­ğe ko­nul­muş­tur. Bu Kanun ile tarım, üre­tim ve pa­zar­la­ma dahil tüm fa­ali­yet­ler Çay Ku­ru­mu Genel Mü­dür­lü­ğü­ne dev­re­dil­miş­tir. Kurum tüzel ki­şi­li­ğe sahip, fa­ali­yet­le­rin­de özerk ve so­rum­lu­lu­ğu ser­ma­ye­si ile sı­nır­lı bir İkti­sa­di Dev­let Ku­ru­lu­şu ola­rak, 1973 yı­lın­da Rize´de fa­ali­yet­le­ri­ne baş­la­mış­tır.
Çay Ku­ru­mu 1982 yı­lın­da çı­ka­rı­lan 2929 sa­yı­lı kanun ile 'Çay İşlet­me­le­ri Genel Mü­dür­lü­ğü' adı al­tın­da fa­ali­yet­le­ri­ni devam et­tir­mek üzere, Kamu İkti­sa­di Ku­ru­luş kap­sa­mı­na dahil edil­miş­tir. 4.12.1984 ta­ri­hin­de alı­nan ve 19.12.1984 ta­ri­hin­de Resmi Ga­ze­te­de ya­yın­la­nan 3092 sa­yı­lı Çay Ka­nu­nu ile de çay ta­rı­mı, üre­ti­mi, iş­let­me­si ve sa­tı­şı ser­best bı­ra­kıl­mış­tır.
Çay İşlet­me­le­ri Genel Mü­dür­lü­ğü, çı­ka­rı­lan 24.11.1994 tarih ve 4046 sa­yı­lı Kanun ile Baş­ba­kan­lık ile iliş­ki­len­di­ri­le­rek KİK kap­sa­mın­dan çı­ka­rıl­mış ve İkti­sa­di Dev­let Te­şek­kül­le­ri ara­sı­na alın­mış­tır.
2929 Sa­yı­lı Kanun, Kamu İkti­sa­di Te­şeb­büs­le­ri­nin ye­ni­den dü­zen­len­me­si için 8.6.1984 ta­ri­hin­de alı­nan ve 14.12.1984 de ya­yın­la­nan 233 sa­yı­lı KHK ile yü­rür­lük­ten kal­dı­rıl­mış­tır. 233 sa­yı­lı KHK´nin bazı mad­de­le­ri de 29.01.1990 ta­ri­hin­de ya­yın­la­nan 399 sa­yı­lı KHK ile de­ğiş­ti­ril­miş­tir. Çay İşlet­me­le­ri Genel Mü­dür­lü­ğü, çı­ka­rı­lan 24.11.1994 tarih ve 4046 sa­yı­lı Kanun ile Baş­ba­kan­lık ile iliş­ki­len­di­ri­le­rek KİK kap­sa­mın­dan çı­ka­rıl­mış (35.Madde) ve İkti­sa­di Dev­let Te­şek­kül­le­ri ara­sı­na alın­mış­tır. Çay İşlet­me­le­ri Genel Mü­dür­lü­ğü Ana sta­tü­sü ise 20.12.1996 tarih ve 22853 sa­yı­lı Resmi Ga­ze­te­de ya­yın­la­na­rak yü­rür­lü­ğe ko­nul­muş­tur. Ku­ru­luş, yü­rür­lük­te olan bu statü çer­çe­ve­sin­de fa­ali­yet­le­ri­ni sür­dür­mek­te­dir. 1996 yı­lın­dan 1999´a kadar Baş­ba­kan­lı­ğa bağlı ola­rak ça­lış­ma­la­rı­nı devam et­ti­ren Çay­kur 12.01.1999 ta­ri­hin­de Sa­na­yi ve Ti­ca­ret Ba­kan­lı­ğı ile 28.05.1999 ta­ri­hin­de ise tek­rar Baş­ba­kan­lık ile iliş­ki­len­di­ril­miş­tir. Te­şek­kü­lü­müz, 3046 sa­yı­lı Ya­sa­nın 4060 sa­yı­lı Ya­say­la de­ği­şik 4. ve 3313 sa­yı­lı Ya­say­la de­ği­şik 10. mad­de­le­ri uya­rın­ca 26 Kasım 2002 ta­ri­hin­de Tarım ve Kö­yiş­le­ri Ba­kan­lı­ğı­nın il­gi­li ku­ru­lu­şu ol­muş­tur.