2 MART 1918 RİZE'NİN KURTULUŞU KUTLU OLSUN

1. Dünya Sa­va­şın­da Kaf­kas­ya Cep­he­sin­de sa­va­şan Os­man­lı 3. Or­du­su Sa­rı­ka­mış ha­re­ka­tın­dan (22 Ara­lık 1914) sonra geri çe­kil­me ka­ra­rı aldı ve kalan kuv­vet­le­riy­le Er­zu­rum'a döndü.
   Doğu Ana­do­lu ve Kaf­kas­ya'daki kuv­vet­le­ri­miz çok za­yıf­la­mış ve ta­ar­ruz güç­le­ri­ni kay­bet­miş­ti. 1915 Bahar ay­la­rın­dan iti­ba­ren Rus or­du­la­rı (Er­me­ni grup­la­rı­nı da si­la­hal­tı­na ala­rak tak­vi­ye­li ola­rak) üç kol­dan sal­dı­rı­ya geç­ti­ler. Ana kol Tor­tum va­di­si üze­rin­den Er­zu­rum ve ora­dan da Er­zin­can'a yö­ne­lir­ken ikin­ci Rus kolu da Ar­da­han Ka­ğız­man üze­rin­den Be­ya­zit, Van ve Bit­lis'e yö­ne­lip o böl­ge­le­ri ele ge­çir­di­ler (daha sonra Muş'ta işgal edi­lecek). Üçün­cü Rus ta­ar­ruz kolu da sahil üze­rin­den Hopa, Rize ve Trab­zon'a yö­nel­miş­ti.
   Ne­ti­ce­de Kaf­kas­ya cep­he­sin­de 1915/1916 yıl­la­rın­da Sa­vun­ma­da kalan kuv­vet­le­ri­miz, Of De­re­si, Fır­tı­na De­re­si, Kop Dağı, Er­zu­rum ve Köp­rü­köy mu­ha­re­be­le­rin­de so­nu­na kadar çar­pış­ma­la­rı­na rağ­men tüm Doğu Ka­ra­de­niz ve Doğu Ana­do­lu Böl­ge­si Rus iş­ga­li­ne geç­miş­ti. 1915 yı­lın­da Rus kuv­vet­le­ri­ne kı­la­vuz­luk ve gayri ni­zam-ı harp des­te­ği ve­re­rek za­yi­at ver­me­mi­ze neden olan Er­me­ni çe­te­le­rin­den do­la­yı da Os­man­lı Er­me­ni­le­ri, yine Os­man­lı top­ra­ğı olan Su­ri­ye'ye göç et­ti­ril­di­ler.
   Ne­ti­ce­de Rize 6 Mart 1915 ‘ten beri Rus­la­rın iş­ga­lin­dey­di. Rus iş­ga­lin­de geçen çetin yıl­la­rın ar­dın­dan 1917'de Rusya'da Bol­şe­vik ih­ti­la­li olun­ca, Rus­la­rın 1.Cihan har­bin­den çe­ki­le­ce­ği­nin işa­re­ti ola­rak ya­pı­lan Er­zin­can mü­ta­re­ke­sin­de (15 Ara­lık 1917) de Rus­la­rın işgal et­ti­ği, Doğu Ana­do­lu, Doğu Ka­ra­de­niz ve Kaf­kas­ya'nın bir bo­şal­tı­lıp Os­man­lı­ya tes­lim edil­me­si gün­de­me geldi. Ancak Tür­ki­ye'nin işgal böl­ge­le­rin­de Rus­la­rın des­te­ğiy­le pa­laz­la­nan Pon­tus­cu Rum­lar, Er­me­ni çe­te­le­ri ve Gürcü çe­te­le­ri bu ant­laş­ma­ya uy­ma­yıp, Türk­ler aley­hin­de kat­li­am­la­ra gi­ri­şin­ce Os­man­lı Hü­ku­me­ti 3. Ordu Ko­mu­ta­nı Vehip Paşa'ya ileri ha­re­kat emri verdi. (3.Ordu Ka­rar­ga­hı Su­şeh­ri'ndey­di).
   11 Şubat 1918'de genel ha­re­ket em­ri­ni alan or­du­muz, ana kol­dan, Doğu Ana­do­lu vi­la­yet­le­ri üze­rin­den Kaf­kas­ya'ya iler­ler­ken (Ka­ra­be­kir Paşa Ko­mu­ta­sın­da­ki Kaf­kas Ko­lor­du­su) diğer bir kol­dan yani Doğu Ka­ra­de­niz sa­hi­li is­ti­ka­me­tin­den do­ğu­ya doğru Trab­zon­lu Albay Hamdi Bey (Pir­se­li­moğ­lu) ko­mu­ta­sın­da­ki 37. Tümen; Gi­re­sun'daki 123. Alay'ı da tak­vi­ye ala­rak Trab­zon üze­ri­ne ha­re­ka­ta baş­la­dı. Böl­ge­de­ki çe­te­le­ri de te­miz­le­ye­rek iler­le­yen bir­lik­le­ri­miz 14 Şubat 1918'de Vak­fı­ke­bir'i, 18 Şubat 1918'de Ak­ça­abat'ı, 24 Şubat 1918 ta­ri­hin­de de Trab­zon'a girdi. Rize'ye doğru iler­le­mek için Of'ta bek­le­ye­rek ye­ni­den tak­vi­ye kuv­vet­le­ri alan bir­lik­le­ri­miz 2 Mart 1918′de ileri ha­re­ka­ta devam ede­rek Rize'ye girdi.
   Böy­le­ce Rize, Rus iş­ga­lin­den kur­tul­muş olur. (Rize'ye ilk giren Yüz­ba­şı Mu­hit­tin Bey'in bir­li­ği­dir.). Bir yıl, on bir ay, yirmi dört gün süren esa­ret dö­ne­min­de Ri­ze­li­ler acı ve yok­sul­luk çek­miş­ler, Rus­lar hal­kın elin­de ne varsa hep­si­ni al­mış­lar­dı… Rus­lar çe­ki­lir­ken el­le­rin­de­ki silah ve cep­ha­ne­yi Rum ve Er­me­ni­le­re da­ğı­ta­rak yeni bir is­ti­la için zemin ha­zır­la­mış ol­du­lar.
   Trab­zon'daki bir­lik­le­ri­ni deniz yo­luy­la (Trab­zon Li­ma­nın­dan) tah­li­ye eden Rus­lar, Rize'deki tah­li­ye iş­le­mi­ni ise kara yo­luy­la yap­tı­lar. Sahil yo­lun­dan çe­kil­me­ye baş­la­yan Rus­lar­la halk ara­sın­da yer yer ça­tış­ma­lar oldu. Rus­lar çe­ki­lir­ken, kı­la­vuz­la­rı olan Er­me­ni­ler Rize çar­şı­sı­nı yak­tı­lar, ca­mi­le­ri ateşe ver­di­ler. Yağ­ma­la­ma olay­la­rı kar­şı­sın­da Türk çe­te­le­ri ve halk karşı ha­re­ke­te geçti. Rus Bir­lik­le­rin­de­ki Er­me­ni­ler Bağ­dat­lı ma­hal­le­sin­de­ki Ta­vi­lo­ğul­la­rı kah­ve­si önün­de İpsiz Recep Reis'in çe­te­siy­le ça­tış­tı­lar. (Rus­lar Pazar'dan iti­ba­ren kendi yap­tık­la­rı De­ko­vil-Sah­ra şi­men­di­fer hat­tı­nı da kul­la­na­rak Sarp üze­rin­den Batum'a in­ti­kal et­miş­ler­dir.) Kay­nak: Rıfat Gün­day

Orjinal Habere Git