HABER METNİ HAZIRLAMA VE GAZETCİLİK MESLEĞİNDE 5N1K KURALI

Ga­ze­te­ci­lik ve ya­zar­lık mes­le­ği­ne Tür­ki­ye'nin en ciddi ga­ze­te­le­rin­den olan Tür­ki­ye Ga­ze­te­sin­de Mu­ha­bir ola­rak baş­la­dım. 20 yıla yakın Tür­ki­ye Ga­ze­te­si Yayın top­lu­lu­ğun­da Mu­ha­bir, Haber Mü­dü­rü, Bölge Tem­sil­ci vs. gibi bir­çok ka­de­me de gö­rev­ler yap­tım.
35 yıl­dır ya­şa­dı­ğım, Doğu Ka­ra­de­niz Böl­ge­mi­zin başta mem­le­ke­tim Rize olmak üzere, bir­çok komşu il­ler­den ve bazen se­ya­ha­te çık­tı­ğım Doğu Ana­do­lu ile­ri­le­rin­den başta komşu il­le­ri­miz, Trab­zon, Er­zu­rum ve Art­vin şe­hir­le­rin­den ser­best ga­ze­te­ci yazar ola­rak çok sa­yı­da ulu­sal ve yerel ga­ze­te­le­re haber yap­ma­ya ve köşe ya­zı­la­rı yaz­ma­ya devam edi­yo­rum.
Fakat bu­ra­dan şu anda ya­şa­dı­ğı­mız bir ge­re­ce­ği iti­raf ede­ce­ğim. 40 yıla yak­la­şan mes­lek ha­ya­tım­da ga­ze­te­ci­lik mes­le­ği­nin bu kadar fazla ka­li­te­siz, se­vi­ye­siz ve iti­bar­sız bir ko­nu­ma düş­tü­ğü­ne ilk kez şahit olu­yo­rum.
Peki neden? Di­ji­tal çağa geç­mek­le devir hızla de­ğiş­ti. Elin­de cep te­le­fo­nu olan, sos­yal med­ya­da say­fa­sı bu­la­nan her­kes artık ga­ze­te­ci ve ha­ber­ci oldu. Mes­le­ğin ne eği­tim­li­si, ne de alay­lı­sı kal­ma­dı. Po­pü­ler olmak, hızlı ta­nın­mak için ga­ze­te­ci olmak için, ha­ber­ci­li­ği çağ­rış­tı­ran bir site ismi tes­pit edi­yor. Bir in­ter­net ta­sa­rım­cı­sı­na Web say­fa­sı yap­tı­rı­yor­sun. Artık sende bir anda haber si­te­si sa­hi­bi ve ga­ze­te­ci olu­yor­sun!
Hal­bu­ki ga­ze­te­ci­lik böyle bir mes­lek de­ğil­dir. Daha fazla de­ta­ya gir­me­den, Haber nedir? Ha­ber­ci­lik­le ve ga­ze­te­ci­lik nasıl ya­pı­lır ve nasıl ol­ma­lı­dır? Özet­le siz­le­rin bil­gi­si­ne pay­la­şı­yo­rum.
Haber, bir olay ve bir olgu üze­ri­ne edi­ni­len bil­gi­dir. Haber metni ise elde edi­len bil­gi­le­rin ga­ze­te, dergi gibi yayın or­gan­la­rı ya da te­le­viz­yon, radyo gibi ile­ti­şim araç­la­rıy­la top­lu­ma du­yu­rul­ma­sı ama­cıy­la ha­zır­la­nan ya­zı­lı me­tin­le­re denir. Haber met­ni­ni yazan kişi an­la­tı­lan­lar kar­şı­sın­da ta­raf­sız­dır. Olay bütün yön­le­riy­le, inan­dı­rı­cı bir şe­kil­de an­la­tı­lır, konu gün­cel­dir. Me­tin­le­rin nes­nel bir an­la­tı­mı var­dır.
Haber me­tin­le­rin­de top­lu­mun merak duy­gu­su gi­de­ri­lir.
Haber me­tin­le­ri açık, an­la­şı­lır bir dille ya­zı­lır. Ha­be­rin baş­lı­ğı kap­sa­yı­cı ve ilgi çe­ki­ci ola­cak şe­kil­de dü­zen­le­nir. Haber met­ni­nin giriş bö­lü­mü ha­be­rin ne ol­du­ğu­nu açık­la­yı­cı özel­lik­ler dik­ka­te alı­na­rak ya­zı­lır. Haber metni kendi için­de bü­tün­lük ta­şı­ma­lı­dır. Ha­ber­le­rin top­lu­mun geniş bir ke­si­mi­ni il­gi­len­dir­me­si­ne, dik­kat çe­ki­ci ve çar­pı­cı ol­ma­sı­na özel­lik­le baş­lı­ğı­nın ken­di­ni oku­ta­cak ve din­le­tecek ni­te­lik ta­şı­ma­sı­na önem ve­ri­lir. Ha­be­rin daha önce ya­yım­lan­ma­mış, du­yul­ma­mış ol­ma­sı ge­re­kir. Haber me­tin­le­rin­de­ki bil­gi­ler gü­ve­ni­lir kay­nak­lar­dan alın­ma­lı­dır. Haber yazma sü­re­cin­de bilgi ve belge top­la­mak kadar on­la­rı sı­nıf­lan­dır­mak, bir sı­ra­ya koy­mak; neyi ya­za­ca­ğı­na neyi yaz­ma­ya­ca­ğı­na karar ver­mek de o kadar önem­li­dir. Bu sü­re­ci dü­zen­le­yen en önem­li tek­nik­ler­den biri 5N1K ku­ra­lı­nı ha­be­re uy­gu­la­mak­tır. Haber me­tin­le­ri­nin ya­zı­mın­da, ha­be­rin tü­rü­ne ve ha­be­ri ya­pa­cak kitle ile­ti­şim ara­cı­na göre bazı tek­nik­ler kul­la­nı­lır. Bu tek­nik­ler­den en çok kul­la­nı­lan­la­rın pi­ra­mit ve ters pi­ra­mit­tir. Pi­ra­mit tek­ni­ği, ha­be­re iliş­kin ay­rın­tı­la­rın met­nin so­nu­na bı­ra­kıl­dı­ğı tek­nik­tir.
Ters pi­ra­mit tek­ni­ği ise ha­be­rin can alıcı nok­ta­la­rı­nın met­nin ba­şın­da ve­ril­di­ği diğer ay­rın­tı­la­rın önem sı­ra­sı­na göre sı­ra­ya kon­du­ğu tek­nik­tir.
Ajans: haber top­la­ma, yayma ve üye­le­ri­ne da­ğıt­ma işiy­le uğ­ra­şan ku­ru­luş
As­pa­ra­gas: şi­şir­me haber. Dek­ro­şe: ga­ze­te ve der­gi­ler­de yan sü­tun­la­ra taşan yazı.
İkti­bas: başka bir kay­nak­tan elde edi­len ya­zı­nın ga­ze­te­de ol­du­ğu gibi ya­yım­lan­ma­sı.
Man­şet: ga­ze­te­le­rin ilk say­fa­sı iri pun­to­lar­la ko­nu­lan baş­lık.
Man­şet: Ga­ze­te­le­rin ilk say­fa­sı­na iri pun­to­lar­la ko­nu­lan baş­lık.
Mu­ha­bir: Basın ve yayın or­gan­la­rı­na haber top­la­yan, bil­di­ren veya yazan kimse.
San­sas­yo­nel: Çar­pı­cı.
Spot: Haber met­nin­den daha büyük harf­li pun­to­lar­la di­zi­len, baş­lık­tan sonra yer alan haber ay­rın­tı­sı.
Stop press: En son gelen haber. Sür­man­şet: Ga­ze­te­le­rin bi­rin­ci say­fa­sın­da­ki lo­go­nun üze­rin­de kul­la­nı­lan baş­lık.
Sütun: Ga­ze­te, dergi, kitap vb. ya­zı­lı ürün­ler­de say­fa­nın yu­ka­rı­dan aşa­ğı­ya doğru ay­rıl­mış ol­du­ğu dar bö­lüm­ler­den her biri.
Tek­zip: Ya­lan­la­ma.
Tiraj: Baskı sa­yı­sı