Şeker Hastalığı (Diyabet) Nasıl Kontrol Altında Tutulur?

Di­ya­bet, diğer bir adıy­la di­abe­tes mel­li­tus, kan­da­ki şeker (gli­koz) se­vi­ye­si­nin aşırı de­re­ce­de yük­sel­me­si­ne (hi­perg­li­se­mi) neden olan bir has­ta­lık­tır. Di­abe­tes mel­li­tus, Yu­nan­ca'da şe­ker­li idrar an­la­mı­na gelir. Bunun ne­de­ni kanda çok yoğun olan şe­ke­rin id­ra­ra ka­rış­ma­sı­dır. Bu has­ta­lık, ka­lıt­sal ve çev­re­sel et­ken­le­rin bir­le­şi­mi ile olu­şur. Di­ya­bet, bir­çok has­ta­lı­ğın oluş­ma­sın­da bi­rin­ci sı­ra­da rol alır. İnsan­la­rın sağ­lı­ğı­nı teh­dit eden bu has­ta­lık tüm dün­ya­da yay­gın şe­kil­de gö­rül­mek­te­dir ve tıbbi ge­liş­me­ler sa­ye­sin­de mak­si­mum de­re­ce­de kont­rol al­tın­da tu­tul­mak­ta­dır. Di­ya­be­ti kont­rol al­tın­da tu­ta­bil­mek için son dö­nem­de yeni ci­haz­lar da üre­til­mek­te­dir. Bu ci­haz­lar sa­ye­sin­de has­ta­la­rın kan şe­ke­ri öl­çüm­le­ri sü­rek­li ve anlık ola­rak ya­pı­la­bil­mek­te­dir. Ölçüm so­nuç­la­rı, mobil ay­gıt­la­ra anlık ola­rak gön­de­ri­le­bil­mek­te veya in­ter­net üze­rin­den fark­lı veri ta­ban­la­rı­na kay­de­di­le­bil­mek­te­dir.
Pank­re­as, karın boş­lu­ğun­da, omur­ga­nın bel bö­lü­mü­nün önün­de yer alan salgı be­zi­dir. Pank­re­as, ye­ter­li mik­tar­da in­sü­lin hor­mo­nu üre­te­me­di­ğin­de veya üre­ti­len in­sü­lin hor­mo­nu­nu vü­cut­ta et­ki­li şe­kil­de kul­la­nı­la­ma­dı­ğın­da di­ya­bet olu­şur. Di­ya­bet­li bir has­ta­da, kana geçen gli­koz hüc­re­ler­de kul­la­nı­la­maz ve gli­ko­zun kan­da­ki se­vi­ye­si yük­se­lir.
Kan Şe­ke­ri Öl­çü­mün­de Umut Ve­ri­ci Ge­liş­me­ler
Son dö­nem­de tıp dün­ya­sın­da, di­ya­be­tin te­da­vi­siy­le il­gi­li kay­de­di­len be­lir­gin bir iler­le­me söz ko­nu­su de­ğil­dir. Bir asır­dan daha yakın bir zaman önce, di­ya­bet kont­rol edi­le­mez bir has­ta­lık ola­rak gö­rü­lü­yor­du ve özel­lik­le "tip 1 di­ya­bet" ölüm­cül bir has­ta­lık ola­rak kabul edi­li­yor­du. 1920'lerde in­sü­li­nin keşfi ve hasta bi­rey­ler­de kul­la­nı­mı, di­ya­be­ti be­lir­li bir öl­çü­de kont­rol ede­bil­me im­ka­nı sağ­la­mış­tır. Ancak kan şe­ke­ri testi tek­nik­le­ri o ta­rih­ten iti­ba­ren 50 yıl daha müm­kün ol­ma­mış­tır. Hasta bi­rey­ler yak­la­şık son 40 yıl­dır kendi kan test­le­ri­ni ya­pa­rak şeker oran­la­rı­nı takip ede­bil­mek­te­dir.
Es­ki­den has­ta­la­rın gün­lük ya­şam­la­rı di­ya­be­tin te­da­vi­si ve kont­rol al­tın­da tu­tul­ma­sı et­ra­fın­da dö­nü­yor­du. Bu durum şı­rın­ga­la­rı kay­nat­mak, hay­van­sal in­sü­lin for­mü­las­yon­la­rı, katı ve de­ğiş­mez di­yet­ler ve gün­lük spor ak­ti­vi­te­le­riy­le kan şe­ke­ri se­vi­ye­le­ri­ni kı­sıt­lı bir şe­kil­de kont­rol ede­bil­me­yi içe­ri­yor­du. Son on yılda di­ya­bet­le il­gi­li önem­li ge­liş­me­ler kay­de­dil­miş­tir. Özel­lik­le, has­ta­la­rın kan şe­ke­ri se­vi­ye­le­ri­ni kont­rol ede­bil­me­le­ri için ge­liş­ti­ri­len ci­haz­lar test için ge­re­ken za­ma­nı ol­duk­ça aza in­dir­miş­tir. Sa­ni­ye­ler için­de öl­çüm­ler ya­pa­rak kan­da­ki şeker mik­ta­rı­nı test etmek müm­kün­dür. Bu sa­ye­de in­sü­lin te­da­vi­si­nin doğru za­man­da ve şe­kil­de uy­gu­la­na­bil­me­si sağ­lan­mak­ta­dır. İnsü­lin te­da­vi­si­nin amacı kan­da­ki gli­koz se­vi­ye­si­ni nor­ma­le ge­tir­mek­tir. Gli­koz se­vi­ye­si­nin nor­ma­le dön­me­si komp­li­kas­yon­la­rın ge­liş­me ris­ki­ni azalt­mak­ta­dır.
Özel­lik­le son bir­kaç yılda ge­liş­ti­ri­len yeni ci­haz­lar sa­ye­sin­de kanda bi­ri­ken gli­koz mik­ta­rı­nın tes­pit edil­me­si ve kayıt al­tı­na alın­ma­sı çok ko­lay­laş­mış­tır. Vü­cu­da her­han­gi bir şey ba­tır­ma­dan ve do­ku­yu ka­nat­ma­dan sü­rek­li ölçüm so­nu­cu ala­bil­mek müm­kün ol­muş­tur. Hatta çıkan so­nuç­la­ra göre in­sü­lin uy­gu­la­ma­sı da oto­ma­tik hale dö­nüş­tü­rül­müş­tür. Ci­haz­lar artık sü­rek­li ola­rak vü­cu­da bağlı şe­kil­de dur­mak­ta­dır ve anlık öl­çüm­ler­le ih­ti­yaç olan doğru mik­tar­da­ki in­sü­li­ni kana ver­mek­te­dir.
Yeni Ci­haz­lar Di­ya­bet Kont­ro­lü­nü Ko­lay­laş­tı­rı­yor
Yeni araş­tır­ma­lar, sü­rek­li kan şe­ke­ri öl­çü­mü yapan sen­sör­ler ile in­sü­lin pom­pa­la­rı­nın bir­leş­ti­ril­me­si­ni sağ­la­mış­tır. Bu sa­ye­de takip ve te­da­vi daha dü­zen­li ya­pı­la­bil­mek­te­dir. Bu sis­tem ön­ce­ki ge­le­nek­sel yön­tem­le­re göre kan şe­ke­ri kont­ro­lü­nün daha iyi ya­pı­la­bil­me­si­ni sağ­la­mak­ta­dır. Kan­da­ki şeker mik­ta­rı ye­mek­ten önce ve uyku sı­ra­sın­da düşer, tok­luk ha­li­ne yük­se­lir. Gün bo­yun­ca de­ğiş­ken­lik gös­te­ren kan şe­ke­ri dü­zen­li ola­rak öl­çül­me­li ve doğru bir şe­kil­de kayıt al­tı­na alın­ma­lı­dır. Bu ka­yıt­lar he­kim­ler ta­ra­fın­dan kont­rol edi­le­rek has­ta­lı­ğın seyri ve te­da­vi yön­tem­le­ri be­lir­le­nir. Ma­ale­sef has­ta­lar ölçüm so­nuç­la­rı­nın doğru şe­kil­de kay­de­dil­me­si ko­nu­su­na ye­te­ri de­re­ce­de ri­ayet et­me­mek­te­dir. Hasta ya­kın­la­rı ise sü­rek­li ola­rak buna bir çözüm ara­mak­la meş­gul olur­lar ve has­ta­yı ikna et­me­ye ça­lı­şır­lar. Ancak çoğu zaman ba­şa­rı­sız olur­lar. Ge­le­nek­sel yön­tem­de ölçüm so­nuç­la­rı has­ta­lar ta­ra­fın­dan ma­ni­pü­le edi­le­bi­lir. Çünkü çıkan so­nuç­la­rın takip çi­zel­ge­si­ne doğru bir şe­kil­de ya­zıl­ma­sı ta­ma­men has­ta­nın ini­si­ya­ti­fin­de­dir. Has­ta­lar, rutin dok­tor kont­ro­lün­den, has­ta­ne­ye git­mek­ten veya in­sü­lin uy­gu­la­ma­sın­dan bık­tık­la­rı için ölçüm so­nuç­la­rı­nı fark­lı şe­kil­de kayıt al­tı­na ala­bil­mek­te­dir. Bu so­ru­nun çö­zü­mü için ih­ti­yaç olan şey oto­ma­tik ola­rak ça­lı­şan ci­haz­lar­dır. Yeni üre­ti­len bu ci­haz­lar has­ta­nın vü­cu­du­na bağlı kalır. Be­lir­li sü­re­ler­de vü­cu­da bağlı sen­sör­le­rin ye­ni­len­me­si ge­re­kir. Bunun dı­şın­da ci­haz­la­rın kul­la­nı­mı ve ba­kı­mı ge­le­nek­sel yön­tem­le­re göre ol­duk­ça ko­lay­dır. Hasta ini­si­ya­ti­fi­ni devre dışı bı­ra­kan bu sis­tem­ler gü­nü­müz­de üre­til­mek­te­dir ve her­ke­sin ula­şa­bil­me­si için makul fi­yat­lar­da sa­tıl­mak­ta­dır. Di­ya­bet­le il­gi­li takip ve kont­ro­lü ko­lay­laş­tı­ran bu ci­haz­la­rın genel adı mobil sağ­lık takip sis­te­mi­dir. Bu ci­haz­lar, ya­pı­lan öl­çüm­le­ri hem kendi ha­fı­za­la­rı­na kay­de­der hem de ki­şi­nin cep te­le­fo­nu­na gön­de­rir. Bunun dı­şın­da, veri ta­ban­la­rı­na in­ter­net üze­rin­den kay­de­di­len ölçüm so­nuç­la­rı is­te­nil­di­ğin­de has­ta­lar, hasta ya­kın­la­rı veya he­kim­ler ta­ra­fın­dan gra­fik­sel ola­rak da in­ce­le­ne­bi­lir. Böy­le­ce has­ta­lı­ğın top­lum­da­ki da­ğı­lı­mı ve te­da­vi et­kin­li­ği is­ta­tis­tik­sel ola­rak da de­ğer­len­di­ri­le­bi­lir ve yeni te­da­vi yak­la­şım­la­rı­nın ge­liş­ti­ril­me­si­ne katkı sağ­la­ya­bi­lir. Di­ya­bet­te kul­la­nı­lan ci­haz­lar dı­şın­da tan­si­yon alet­le­ri, pulse ok­si­met­re ci­haz­la­rı ve bas­kül­ler gibi evde kul­la­nı­lan bir­çok tıbbi cihaz da bir­bi­riy­le ha­ber­le­şe­bi­lir veya öl­çüm­le­ri in­ter­net üze­rin­den kayıt al­tı­na ala­bi­lir şe­kil­de ge­liş­ti­ril­miş­tir. Yeni ge­liş­ti­ri­len ve ta­ma­men oto­ma­tik ça­lı­şan bu ci­haz­la­rın öl­çüm­le­ri akıl­lı te­le­fon­lar­dan da takip edi­le­bil­mek­te­dir. Ay­rı­ca, ölçüm so­nuç­la­rı has­ta­nın ya­kı­nı­na veya pri­mer he­ki­mi­ne SMS ola­rak gön­de­ri­le­bi­lir. Bu sa­ye­de ba­kı­ma ih­ti­yaç duyan has­ta­lar sü­rek­li ola­rak kont­rol al­tın­da tu­tu­la­bi­lir. Ölçüm so­nuç­la­rı ha­ya­ti de­ğer­le­rin dı­şın­da olur­sa acil durum pro­se­dür­le­ri­ni hız­lı­ca uy­gu­la­mak müm­kün ola­bi­lir. Bu ci­haz­lar sa­ye­sin­de öl­çüm­ler ve in­sü­lin uy­gu­la­ma­la­rı oto­ma­tik hale dö­nüş­müş­tür. Bu durum hem ve­ri­le­rin doğru ve oto­ma­tik ola­rak iş­len­me­si­ni hem de ki­şi­nin ra­hat­sız­lık­la­rı­nın rutin bir iyi­leş­me sü­re­ci­ne gir­me­si­ni sağ­la­mak­ta­dır. Ya­pı­lan kli­nik ça­lış­ma­lar, dü­zen­li öl­çüm­le­rin ve sü­rek­li ta­ki­bin di­ya­bet has­ta­la­rın­da olum­lu so­nuç­lar do­ğur­du­ğu­nu gös­ter­mek­te­dir. Mobil takip sis­tem­le­ri hem has­ta­la­rın 24 saat kont­rol al­tın­da ol­ma­sı­nı ve öl­çüm­le­ri­ni dü­zen­li bir şe­kil­de yap­ma­sı­nı hem de sü­rek­li ola­rak aile ve dok­tor gö­ze­ti­min­de ol­ma­sı­nı sağ­la­mak­ta­dır. Bir­bir­le­riy­le ile­ti­şim ku­ra­bi­len mobil tıbbi ci­haz­lar artık sağ­lı­ğı­mı­zın bir par­ça­sı ol­muş­tur. Saat gibi kola ta­kı­la­bi­len gli­koz öl­çü­mü yapan ci­haz­lar da pi­ya­sa­ya su­nul­muş­tur. Yakın bir za­man­da di­ya­bet­li has­ta­lar par­mak­tan kan alma yön­te­miy­le kan şe­ke­ri ölç­mek­ten kur­tu­la­cak­lar­dır. Mobil sağ­lık takip sis­tem­le­ri­ne en­teg­re edi­le­bi­len bu tip ürün­ler ile öl­çüm­ler oto­ma­tik ola­rak in­ter­net üze­rin­de sak­lan­mak­ta­dır. Bu da has­ta­la­rın ve sağ­lık pro­fes­yo­nel­le­ri­nin üze­rin­de­ki büyük bir yükü or­ta­dan kal­dır­mak­ta­dır. Ay­rı­ca hasta ya­kın­la­rı­na güven veren bir durum oluş­tur­mak­ta­dır. Bu sis­tem­le­re ek­le­nen üc­ret­siz tıbbi da­nış­ma hiz­met­le­ri sa­ye­sin­de de hasta veya hasta ya­kın­la­rı is­te­dik­le­ri an te­le­fo­nun diğer ucun­da bir uzman he­kim­le gö­rüş­me fır­sa­tı bu­la­bil­mek­te­dir.