DERELER KİM İÇİN, NEREYE AKIYOR?

    Rize Be­le­di­ye­si ta­ra­fın­dan ka­mu­oyu­na ya­pı­lan du­yu­ru­da, özel­lik­le son­ba­har ay­la­rıy­la bir­lik­te ya­ğış­la­rın azal­ma­sı se­be­biy­le ya­şa­nan ku­rak­lık so­nu­cun­da su ke­sin­ti­le­ri ya­şan­mak­ta­dır, de­nil­mek­te­dir. Rize Be­le­di­ye­si bu se­bep­le de va­tan­daş­la­rı su tü­ke­ti­mi ko­nu­sun­da ta­sar­ruf­lu ol­ma­ya davet edi­yor.
    Bi­lin­di­ği üzere ül­ke­miz kişi ba­şı­na yılda tü­ke­ti­len 1400 m3 su mik­ta­rı ba­kı­mın­dan su fa­ki­ri ül­ke­ler ara­sın­da kabul edil­mek­te­dir. Doğu Ka­ra­de­niz su hav­za­sın­da yıl­lık ta­şı­nan su mik­ta­rı ba­kı­mın­dan Dicle ve Fırat hav­za­la­rın­dan sonra üçün­cü sı­ra­da­dır. Doğu Ka­ra­de­niz Böl­ge­si, ül­ke­mi­zin en fazla yağış alan böl­ge­si ol­ma­sı­na rağ­men, to­pog­raf­ya­sı­nın aşırı de­re­ce­de eğim­li ve je­olo­jik ya­pı­sı­nın ge­nel­de vol­ka­nik kayaç ni­te­li­ğin­de ve ge­çi­rim­siz ol­ma­sı­na bağlı ola­rak kay­nak ve ye­ral­tı suyu po­tan­si­ye­li açı­sın­dan ül­ke­mi­zin su fa­ki­ri böl­ge­le­ri ara­sın­da yer alır.
    Hal böy­ley­ken Doğu Ka­ra­de­niz’de va­di­ler­de­ki akar­su­lar üze­rin­de 250’den fazla HES fa­ali­yet gös­ter­mek­te­dir. Uydu gö­rün­tü­le­riy­le, havza plan­la­ma­la­rı ya­pıl­ma­dan, kay­na­ğın­dan de­ni­ze kadar bir­bi­ri­ne dev­re­decek şe­kil­de plan­la­nan HES’ler sa­de­ce içme su­la­rı­nı yut­mak­la kal­mı­yor, akar­su­la­rı ya­ta­ğın­dan uzak­laş­tı­ra­rak tarım ve hay­van­cı­lık dahil bütün ya­şa­mı olum­suz et­ki­li­yor.
    Bu ko­nu­yu gün­de­me ta­şı­dı­ğı­mız­da da konu hak­kın­da bilgi sa­hi­bi ol­ma­yan­la­rın ve ön yar­gı­lı olan­la­rın böl­ge­nin ger­çek­le­rin­den ve doğ­ru­lar­dan uzak söy­lem­le­riy­le kar­şı­la­şa­bi­li­yo­ruz: “HES’ler suyu içi­yor mu? Ye­ni­den ya­ta­ğı­na bı­ra­kı­yor da!.. Dev­let is­ter­se su ih­ti­ya­cı oluş­ma­sı du­ru­mun­da HES’lerin men­ba­ın­dan is­te­di­ği kadar suyu ala­bi­lir. Sular boşa akı­yor­du, köy­le­re ya­tı­rım ya­pıl­dı. Vs.”
    Evet HES’ler su­la­rı bir daha geri ver­me­mek üzere içi­yor. Ye­ni­den ya­ta­ğı­na bı­ra­kı­lan suyu 50 m aşa­ğı­dan başka bir HES alı­yor ve bu şe­kil­de bir vadi üze­rin­de arka ar­ka­ya di­zi­len on­lar­ca HES, suyun do­ğu­şun­dan de­ni­ze kadar nefes dahi al­ma­sı­na izin ver­mi­yor. Bir ku­rak­lık, su­suz­luk ya­şan­ma­sı du­ru­mun­da DSİ hiç­bir şe­kil­de HES’lerin kul­lan­dı­ğı suyun kay­na­ğın­da­ki suyu kul­la­na­maz. Çünkü HES şir­ket­le­ri 49 yıl­lı­ğı­na suyun kul­la­nım hak­kı­nı satın alı­yor ve pro­je­si­ni buna göre ha­zır­lı­yor. Bu se­bep­le ÇED Ra­por­la­rı ha­zır­la­nır­ken mev­cut kul­la­nı­lan de­ğir­men, içme suyu ve balık çift­lik­le­ri­ni be­lir­le­ye­rek can suyu ha­ri­cin­de bı­ra­ka­bi­le­ce­ği suyu da be­lir­ler. ÇED Ra­po­ru­nun kabul edil­me­sin­den sonra şir­ket, hiç­bir şe­kil­de yok de­ğir­men ya­pa­ca­ğım, balık çift­li­ği ya­pa­ca­ğım, içme suyu pro­je­si ya­pa­ca­ğım gibi ge­rek­çe­le­ri dik­ka­te almaz. Hatta 2010 yı­lın­da su pro­je­si ile il­gi­li DSİ’ye yaz­dı­ğı­mız bir di­lek­çe­ye ve­ri­len ce­vap­ta, böyle bir su pro­je­si ya­pıl­ma­sı du­ru­mun­da HES Pro­je­si­nin bun­dan mağ­dur ola­bi­le­ce­ği vur­gu­lan­mış­tı.
    Bunun ya­nın­da, sular boşa ak­mı­yor; ta­rı­ma, hay­van­cı­lı­ğa ve tüm can­lı­la­ra hayat ve­ri­yor. Bu HES Pro­je­le­riy­le köy­le­re ya­tı­rım ya­pıl­dı, gibi tu­tar­sız söy­lem­le­re de artık kimse iti­bar et­mi­yor. HES Pro­je­le­riy­le bo­zu­lan köy ya­şa­mı in­san­la­rın köy­le­ri bo­şalt­ma­sı­na sebep olu­yor. Ali­cik HES pro­je­si­nin fa­ali­ye­te geç­me­siy­le bir­lik­te bir­çok va­tan­da­şın evi acele ka­mu­laş­tır­ma kap­sa­mın­da ka­mu­laş­tı­rı­la­rak yı­kıl­ma aşa­ma­sı­na gel­miş­tir. Ev­le­ri yı­kı­la­cak olan va­tan­daş­lar ses­le­ri­ni du­yu­ra­ma­ma­nın sı­kın­tı­sı­nı ya­şı­yor­lar. Bir va­tan­daş ko­nuş­ma­sın­da, de­ğe­ri­nin dört­te biri fi­ya­tı­na, 6 yüz bin TL. kar­şı­lı­ğın­da üç katlı evim, tavuk çift­li­ğim ve ara­zim ka­mu­laş­tı­rıl­dı, diye ya­kı­nı­yor­du. Bunun gibi bir­çok va­tan­daş ben­zer sı­kın­tı­la­rı ya­şa­mak­ta­dır.
    HES du­var­la­rı­na ası­lan, De­re­ye gir­mek, yüz­mek teh­li­ke­li ve ya­sak­tır! ta­be­la­la­rı, her şey­den önce yüz­me­yi bu de­re­ler­de öğ­re­nen genç­le­re, ça­yı­nı sat­tık­tan sonra bu de­re­ler­de se­rin­le­yen köy­lü­ye karşı ya­pı­lan büyük hak­sız­lık­tır. El­bet­te bu­ra­da­ki yaşam alan­la­rı­nı el­le­rin­den alan, de­re­yi ranta dö­nüş­tü­ren şir­ket­ler için böyle bir sorun yok­tur. Şir­ket sa­hip­le­ri yaz­lı­ğın­da, tatil kö­yün­de ço­cuk­la­rıy­la bir­lik­te eğ­len­ce­li bir tatil ya­par­ken, bi­ri­le­ri­nin yaşam alan­la­rı­nı talan et­ti­ği­ni dü­şü­nü­yor­dur uma­rım.
    Şu anda Rize içme suyu ve Gü­ney­su içme suyu pro­je­le­ri­nin bu­lun­du­ğu As­ko­roz De­re­si’nin kol­la­rı­nı oluş­tu­ran Gü­ney­su ve Sa­lar­ha va­di­le­rin­de 20’den fazla HES pro­je­si ça­lı­şır du­rum­da­dır. Ya­şa­nan ku­rak­lık ve nü­fu­sun ar­tı­şı­na bağlı ola­rak artan su ih­ti­ya­cı­nı kar­şı­la­mak için yeni içme suyu pro­je­le­ri­ne ih­ti­yaç var­dır. İçme suyu pro­je­le­ri suyun de­ni­ze dö­kül­dü­ğü nok­ta­lar­da ya­pı­la­ma­ya­ca­ğı­na göre, suyun kay­na­ğın­da ya­pıl­ma­sı ge­re­kir. Böyle bir du­rum­da ise on­lar­ca HES tür­bin­le­ri­ni çe­vi­recek suyu bu­la­ma­ya­cak­tır. Yu­ka­rı­da da bah­set­ti­ği­miz gibi, 49 yıl­lı­ğı­na suyun kul­la­nım hak­kı­nı satın alan şir­ket­ler yeni içme suyu pro­je­le­ri­ne izin verip ver­me­ye­ce­ği önem­li bir soru işa­re­ti­dir. Çünkü şir­ket­ler kendi ge­le­cek­le­ri­ni her zaman ga­ran­ti al­tı­na almak ister.
    Ya­şa­ma­dan öğ­re­ne­mi­yo­ruz. Bir mu­si­bet bin na­si­ha­te be­del­dir, der­ler. Yıl­lar sonra bu va­di­ler­de ya­şa­na­cak iklim de­ği­şik­li­ği ve şe­hir­ler­de ya­şa­na­bi­lecek su­suz­luk son­ra­sı “keşke” de­me­mek için bu iş­le­re kafa yoran, araş­tı­ran in­san­la­ra kulak ve­ril­me­li­dir. Yoksa çok geç ola­bi­lir.